افسردگی در کودکان
افسرگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های روانی در کودکان است که می تواند بر سلامت عمومی کودک تاثیر به سزایی بگذارد. در صورت عدم بهبود افسردگی در کودکان می‌توان انتظار بیماری‌های دیگر، ناراحتی‌های شدید، رفتارهای ناسازگارانه و حتی مرگ کودک را داشته باشیم. عدم توجه به افسردگی در کودکان تبعات وسیعی دارد و کودک را در محیط ایزوله خود فرو می‌برد و به مرور امکان ارتباط با اطرافیان را از کودک افسرده می‌گیرد.
آیا کودکان هم دچار افسردگی می‌شوند؟
افسردگی در کودکان با “غم و ناراحتی” معمولی و احساسات روزمره‌ای که آنها هنگام رشد تجربه می‌کنند، متفاوت است. فقط به این دلیل که کودک غمگین به نظر می‌رسد لزوماً به این معنی نیست که افسردگی دارد اما اگر این ناراحتی ادامه‌دار شود و فعالیتهای عادی اجتماعی، علایق، تکالیف مدرسه یا زندگی خانوادگی را مختل کند، ممکن است به این معنی باشد که کودک دچار افسردگی شده است. به خاطر داشته باشید که افسردگی یک بیماری جدی و در عین حال قابل درمان است.
والدین چطور می‌توانند افسردگی کودک را تشخیص دهند؟
علائم افسردگی در کودکان متفاوت است. اغلب این بیماری را در کودک تشخیص نمی‌دهند و آن را درمان نمی‌کنند؛ چراکه علائم آن را به عنوان تغییرات عاطفی و روانی عادی در نظر می‌گیرند. در افسردگی “مخفی” رفتارهای عصبی و خشن کودک افسردگی‌اش را نشان می‌دهد اما به طور کلی بسیاری از کودکان افسردگی و ناراحتی خود را مانند بزرگسالان نشان می‌دهند. مشخصات اولیه افسردگی در کودکان شامل اندوه، احساس ناامیدی و تغییرات خلق و خو است.
به عنوان والدین گاهی اوقات ساده‌تر است که انکار کنید فرزندتان مبتلا به افسردگی است. ممکن است به دلیل انگ اجتماعی بیماری‌های روانی نسبت به درمان کودک افسرده خود اقدام نکنید اما این موضوع بسیار مهم است که افسردگی را درک کرده و به اهمیت درمان آن پی ببرید تا فرزند شما از نظر جسمی و احساسی به طور سالم به رشد خود ادامه دهد. همچنین بهتر است درباره تأثیرات احتمالی و آتی افسردگی در دوران نوجوانی و افسردگی در بزرگسالی بر فرزندتان مطالعه کنید.
نشانه‌های افسردگی در تمام کودکان یکسان نیست .در حقیقت، اکثر آنها در زمان و شرایط مختلف، علائم متفاوتی را از خودشان نشان می‌دهند. با وجود این بعضی از کودکان افسرده به طور معقول رفتار می‌کنند و نشانه‌های ظاهری را از خود بروز نمی دهند، اما اکثر کودکان در حین ابتلا به افسردگی تغییرات چشم‌گیری در فعالیتهای اجتماعی، علایق، عملکرد تحصیلی و حتی ظاهرشان، ایجاد می‌شود. کودکان همچنین ممکن است مصرف مواد مخدر یا الکل را شروع کنند، به ویژه اگر بالای 12 سال سن داشته باشند.
اگرچه در سنین زیر ۱۲ سال موضوع خودکشی در کودکان مسئله‌ای نادر است، ولی امکان گرایش به خودکشی در این سن نیز وجود دارد. آنها هنگامی که عصبانی یا ناراحت هستند، تمایل بیشتری به انجام این کار دارند. میل به خودکشی در دخترها بیشتر دیده می‌شود، درحالی‌که پسرها تمایل بیشتری دارند که در اثر اقدامی کشته شوند. کودکانی که سابقه خشونت، مصرف مواد و الکل یا سوء‌استفاده‌های جنسی و فیزیکی در خانواده‌هایشان وجود دارد بیشتر درمعرض این خطر بوده و احتمال اینکه خودکشی کنند بیشتر است.
کدام کودکان افسرده می‌شوند؟
تا 3 درصد از کودکان و 8 درصد از نوجوانان به افسردگی مبتلا می شوند. این بیماری در پسران زیر ۱۰ سال شایع‌تر است اما در رده سنی 16 سالگی، دختران بیشتر دچار افسردگی می شوند.
اختلال دو قطبی در نوجوانان رایج‌تر از کودکان است اما اختلال دو قطبی در کودکان می‌تواند شدیدتر از نوجوانان باشد. این اختلال ممکن است همراه با اختلالات دیگری همچون بیش فعالی (ADHD) یا اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی OCD یا اختلال وسواس فکری – عملی یا اختلال سلوک (CD) رخ داده یا در قالب این اختلالات بروز پیدا کند.
اختلال سلوک نوعی اختلال رفتاری در کودکی است که موجب رفتارهای ضد اجتماعی در او می شود. بی مسئولیتی در انجام وظایف، ترک یا فرار از مدرسه و رفتارهای بزهکارانه (سرقت، نقض حقوق دیگران، آسیب رساندن به حیوانات یا افراد یا تجاوز به آنها) رفتارهایی است که توسط کودک دارای اختلال سلوک رخ دهد.
علت افسردگی کودکان چیست؟
دلیل افسردگی کودکان نیز مانند بزرگسالان، ترکیبی از عوامل مختلف است. ترکیبی از مشکلات و عواملی مانند
- فقدان سلامت فیزیکی
- رویدادهای ناخوشایند
- سابقه خانوادگی
- عوامل ژنتیکی
- عوامل محیطی
- اختلالات بیوشیمیایی
افسردگی یک حالت گذرا نیست و در کودکان و بزرگسالان به صورت خودبه‌خود درمان نمی‌شود.
آیا می‌توان از افسردگی کودکان جلوگیری کرد؟
کودکانی که سابقه افسردگی خانوادگی دارند بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی هستند. احتمال بروز این بیماری در کودکانی که والدین مبتلا به افسردگی دارند، نسبت به کودکانی که والدینشان این مشکل را ندارند، بیشتر است. اختلاف و درگیری‌های خانوادگی یا استفاده از مواد مخدر و … کودکان را بیشتر در معرض افسردگی قرار می‌دهد.
- ایجاد دلبستگی قوی و سالم بین والدین و فرزندان می‌تواند از کودک در برابر افسردگی محافظت کند. رفتارهای والدین که موجب تقویت دلبستگی سالم با فرزندان می‌شود، شامل محبت، مراقبت مداوم و همچنین پاسخگویی دقیق به نیازهای کودک است.
- پیشگیری از افسردگی در دوران کودکی مستلزم استفاده از رویکردهای مناسب برای رشد و تحول کودک است.
- عوامل محافظتی برای پیشگیری از افسردگی در فرزندان شامل حمایت بزرگسالان، روابط قوی با خانواده و همسالان، یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای و تنظیم احساسات است.
- والدین افسرده نیز اگر تعهد خود را نسبت به فرزندپروری و روابط به درستی انجام دهند، فرزندانشان کمتر دچار افسردگی می‌شوند.
- فرزندان والدین افسرده هنگامی که قادر به تمرکز بیشتر بر وظایف و مسئولیت های متناسب با سن خود در زندگی و روابطشان باشند و همچنین بتوانند وضعیت والدین خود را درک کنند، انعطاف‌پذیری بیشتری نشان می‌دهند.
افسردگی در کودکان چه علائمی دارد؟
مشخصات کودک افسرده مانند علائم افسردگی در دوران نوجوانی و بزرگسالی است. برخی از این نشانه های کودک افسرده عبارتند از:
- احساس ناراحتی، کج‌خلقی یا غم و اندوه که در چهره کودک مشهود است. (اشک ریختن)
- تغییر و اختلال در اشتها کودک به طوری که منجر به افزایش یا کاهش وزن او شود
- تغییر و اختلال در خواب کودک به شکل کم‌خوابی یا خواب زیاد
- پریشانی یا عقب ماندگی (بیقراری یا احساس کندی)
- خستگی و کاهش انرژی
- ضعف در تفکر یا تمرکز
- احساس گناه و بی‌ارزش‌بودن و سرزنش خود
- فکر‌کردن درباره مرگ و خودکشی
- اختلال در عملکرد تحصیلی
- خستگی مداوم
- زود عصبانی شدن
- دردهای بدنی (مانند شکم‌درد و سردرد) که با درمان‌ها متوالی بهبود نمی‌یابد
- رفتارهای خطرناک و یا نگرانی کمتر برای ایمنی و سلامتی خود (نمونه هایی از رفتارهای مخاطره‌آمیز در کودکان شامل بازی‌های خطرناک، مانند بالا رفتن بیش از حد یا دویدن وسط خیابان است.)
تشخیص افسردگی در کودکان چگونه است؟
اگر نشانه‌ها و علائم افسردگی بیش از ۲ هفته در کودک به‌طول بینجامد، حتما باید به روانشناس کودک مراجعه کنید. البته در ابتدا مطمئن شوید هیچ دلیل فیزیکی برای بروز این علائم وجود نداشته باشد.
والدین نوزادان و کودکان مبتلا به افسردگی اغلب تغییراتی در رفتار کودکشان می‌بینند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
- آسیب رساندن به خود
- همیشه در حال گریه هستند و یا خیلی زود گریه می‌کنند
- حساسیت بیشتری نسبت به انتقاد یا سایر تجربیات منفی دارند
- کج‌خلقی بیش از حد معمول که منجر به داد و فریاد، بدرفتاری، بی‌اعتنایی، عصبانی شدن یا بداخلاقی می‌شود
- انزوا و کناره‌گیری اجتماعی به طوری که کودک زمان بیشتری را تنها و به دور از دوستان و خانواده می‌گذراند
- وابستگی بیشتر به روابط خاص( این اتفاق به اندازه‌ی کناره‌گیری رایج نیست)
- کودکان خردسال ممکن است نسبت به قبل کوچکتر از سن خود رفتار کنند (پسرفت)
4 روش درمان کودک افسرده
1. آموزش خانواده: در کودکان و نوجوانان، درمان افسردگی زمانی بسیار موفقیت‌آمیز است که والدین در آن دخیل شوند. یادگیری درباره افسردگی جزء مهمی از درمان افسردگی است. آموزش به خانواده‌ها نیز قبل از تصمیم‌گیری در مورد برنامه درمانی مهم است.
درک اینکه افسردگی چگونه بر روحیه، افکار، بدن و رفتار کودک یا نوجوان تأثیر می‌گذارد می‌تواند به چند طریق به بیمار و خانواده او کمک کند:
- اعضای خانواده می‌توانند با علائم افسردگی و نحوه تأثیر این علائم بر روابط کودک یا نوجوان با دوستان و خانواده، تمایل به حضور در مدرسه و توانایی تکمیل تکالیف مدرسه آشنا شوند.
- ممکن است سایر اعضای خانواده بتوانند علائم افسردگی خود را تشخیص داده و نسبت به درمان اقدام کنند.
- اعضای خانواده می‌توانند نحوه کمک به کودک یا نوجوان مبتلا به افسردگی را بیاموزند. نقش والدین، سایر اعضای خانواده و معلمان در درمان و بهبود بیمار باید روشن باشد.
- آنها می‌توانند یاد بگیرند که چگونه محیط را برای بیمار ایمن‌تر کنند. به عنوان مثال باید دسترسی به موارد خاصی مانند داروهای تجویزی محدود شود.
- آنها می‌توانند با مزایا و معایب گزینه‌های درمانی افسردگی آشنا شوند تا بتوانند تصمیم آگاهانه بگیرند.
- اعضای خانواده ممکن است متوجه چگونگی بازگشت یا عود کردن علائم افسردگی کودک یا نوجوان شوند.
2. روان درمانی ( مشاوره یا گفتگوی درمانی): روان درمانی به بیماران و خانواده آنها می‌آموزاند که خودشان و ماهیت افسردگی را بشناسند. این آموزش شامل نحوه کنار آمدن و غلبه بر افسردگی، رفتارها، مدیریت روابط و ایجاد راهکارهای موثر برای حل مشکلات عوامل استرس‌زای زندگی مرتبط با افسردگی است.
3. دارو درمانی: این نوع درمان بستگی به وضعیت فردی کودک، خانواده، ترجیحات و شدت افسردگی دارد.
4. هنردرمانی و بازی درمانی: در این نوع از درمان امکان ارتباط بهتر و موثرتر با کودک وجود دارد و درمانگر فرصت دارد تا با شیوه‌های متناسب با سن کودک (از بازی‌های گوناگون گرفته تا شیوه‌های مختلف هنری از قبیل: نقاشی، کولاژ، قصه، عکاسی، نمایش و …) به برون‌ریزی کودک کمک کند و در جهت درمان افسردگی در کودکان گام بردارد.
با کودک افسرده چه کنیم؟
حتی در صورت استفاده از دارو نباید انتظار داشت که کودک سریع بهبود پیدا کند. درمان کودک افسرده می تواند فرآیندی طولانی و دشوار باشد. والدین می‌توانند با انجام کارهای زیر به کودک افسرده کمک کنند:
- روی میزان خواب توصیه شده در شبانه روز بر اساس سن فرزندتان نظارت داشته باشید
- تکنیک‌های تمرکز حواس یا آرامش را با او تمرین کنید
- کودک را به ورزش روزانه تشویق کنید (حتما لازم نیست ورزش خاصی باشد، پیاده‌روی روزانه هم خوب است)
- مشاور کودک به فرزند شما کمک می‌کند تا احساسات خود را به صورت آزادانه بیان کند.
- برای صحبت کردن با کودک وقت بیشتری بگذارید. وقتی فرزندتان در خانه به راحتی سفره دلش را باز می‌کند، وظیفه‌ی شما این است که گوش دهید و از او بی قید و شرط حمایت کنید.
- غذاهای سالم بپزید. برنامه غذایی سالمی داشته باشید که شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، منابع پروتئین بدون چربی و آجیل و دانه‌ها است.
- انتخاب شیوه‌ی زندگی سالم می‌تواند به روند درمان کمک کند.
- به عنوان والد یا مراقب کودک می توانید با دلسرد کردن کودک افسرده از انجام رفتارهای مخاطره‌آمیز به او کمک کنید.
- کاری کنید تا کودک از نظر اجتماعی فعال باشد و در فعالیتهای سالم مدیریت استرس شرکت کنند.